Rimbaud
Phân tích, giải thích, hiểu, đều hăo. Phải hành động.
1/ Tự tạo tương lai mới. Chẳng cần ham muốn. Chẳng cần tin tưởng. Niềm tin và sự ham muốn sẽ tới qua hành tŕnh. Làm rồi sẽ tin. Cuộc sống vốn thế. Hiện giờ, chỉ cần tương lai ấy nuốt sống hiện tại này. Nó đă khởi hành. Vài tháng nữa tôi sẽ rời hăng. Tôi sẽ không gặp lại em nữa.
2/ Bóp nghẹt cơ thể, tát kiệt lư trí.
3/ Thay đổi bối cảnh, h́nh dạng, nếp sống.
Dễ nhất vẫn là bối cảnh. Con người luôn sống trong bối cảnh. Sân khấu ấy, như tờ giấy thấm, hút trọn nó. Ư thức của nó chẳng là ǵ hơn kư ức lờ mờ của sân khấu đă hút tiêu nó. Tṛ gian dối này, ta đă từng đọc ở đó đây, lâu lắm rồi. Ta vẫn c̣n nhớ. Chắc nó che giấu sự thực nào đó. Mỗi lần ta t́m chính ḿnh, ta chỉ t́m thấy những sân khấu ta từng sống. Xứ sở sinh ra ta, cái làng đă thiêu đốt tuổi thơ của ta, tất cả chỉ là sân khấu. Không có chúng, ta chẳng là ǵ cả. Ta chỉ là sự câm lặng của những sân khấu người đời hứng tạo. Nếu có ngày ta viết tiểu sử ta, có lẽ ta sẽ nói : tôi đă là người này người nọ, tôi đă làm chuyện này, đă cảm thấy thế kia, và tất cả chỉ là lời gian dối khổng lồ. Chỉ có những sân khấu đă tiêu vong là thật thôi và ta không có khả năng cấu tạo lại chúng ngay cả chỉ trong tưởng tượng thôi. Ta vừa chui ra khỏi chúng, ta liền tái sinh vào cuộc sống khác. Tại sao hôm nay lại khác hôm qua ? Hôm nay ta chỉ là lời gian dối thầm kín của sân khấu ta đang sống. Sân khấu bê tông xám, đường phố quanh co bất tận, bàn giấy như ngơ cụt, sân khấu hy vọng, sân khấu ảo tưởng. Sân khấu hữu lư. C̣n những người ta tưởng ta đă từng yêu, ta đă từng căm hận, ta không c̣n nhớ tới nữa. Sân khấu máu thịt, dưới h́nh hài hứa hẹn bất khả thi, lời thề tẩm thuốc độc, sân khấu khóc cười dưới h́nh dáng hạnh phúc không với tới được, tai hoạ đă qua, t́nh yêu không thể có. Với họ, ta cũng chỉ là một sân khấu đă phai mờ. Dĩ nhiên, kư ức là vết thương tai vạ khi xác thịt mất khả năng kết sẹo. Nhưng thân xác ấy cũng chỉ là chi tiết cỏn con trong bối cảnh dây mơ rễ má – mà ta thay đổi được.
Như sâu bọ, nó chu đáo, tỉ mỉ, đào sới thay đổi nền móng vật chất cuộc đời. Nó bắt đầu với căn pḥng bé tí vợ nó dành riêng cho nó. Vỏn vẹn hai thước ba trên ba thước. Cửa sổ lớn, không màn, mở ra vườn. Tuyệt. Thế giới đêm nội tâm càng dễ nhồi đầy và thế giới bên ngoài càng có vẻ như nó là, mênh mông sáng sủa. Nó sơn tường màu đen xỉn. Đêm sẽ sâu đậm, ánh sáng bên kia cửa sổ sẽ có vẻ thật hơn. Bên trái, trong hốc tường, nó đóng giá sách, ngay trên giường ngủ. Trên giá cao nhất, hai loa phát thanh sẽ trang trí sự im lặng. Phải t́m nhạc thật dịu, đủ lè nhè chán trường nhồi kín không khí với than thở liên miên vô tận của những cặp t́nh nhân. C̣n lại, dành cho sách. Marx, Engels, Lênin, dĩ nhiên. Xtalin, Mao, tại sao không ? Thiếu nợ bao nhiêu cũng được, ta sẽ trả hết cả ch́ lẫn chài, tới xu cuối cùng. Sartre, đương nhiên. Chúa Lành và Ác Quỷ giữa Những bông hoa tẩm độc và Illiade bên cạnh Lăo Tử, Cái chết giữa hè, Tuổi nên người và Trăm năm cô đơn, cảnh đẹp hỗn độn sản sinh từ giao cấu giữa hầm ta với quầy sách ngoài tiệm. H́nh thu ngắn của sự vĩnh cửu, tóm tắt một hành tinh trên hai mươi phân giá sách, đủ vỗ an trí tuệ. Ngôn từ không có tuổi, câu kệ không có quốc tịch. Trong nhà thổ văn chương ta có quyền yêu tất cả sau khi trả giá. Hồi kư của Aron. Tay này sẽ chiếm chỗ danh dự, tuốt trên cao, cạnh ống loa. Ít nhất cũng có thằng chưa hề biết đổi sân khấu. Lạy Chúa, xin đón nhận linh hồn nó.
Như sâu bọ, nó chu đáo, tỉ mỉ, đào ổ. Nó mê man khắc nghiệt với từng nét cọ, từng lát gỗ ghép, từng con ốc cái đinh. Niềm vui yên ả lạ lùng loang ở nó trong khi nó cưa gỗ, đục tường, bắt vít, sắp xếp giá sách. Và khi chiều rơi, mệt nhoài, sung sướng, như đứa trẻ, nó dịu dàng buông ḿnh vào đêm.
Xong căn pḥng, nó tấn công mảnh vườn. Công việc nặng nề. Mảnh vườn bỏ hoang đă hai mươi năm. Ông già cất căn nhà này chưa bao giờ muốn làm xong. Thuở ấy, ông sống ở ngoại ô Bắc Paris. Người ta trục xuất ông ta. Người ta chuộc nhà ông ta với mảnh đất này. Ông xây căn nhà này. Vợ ông chết trước khi nó hoàn thành. Hàng xóm kể bà chết v́ buồn, không chấp nhận mất nhà ở đời của ḿnh. Người đàn ông để nguyên căn nhà lúc ấy, tường thạch cao trần truồng, cửa và cửa sổ không sơn phết và, lặng lẽ, chết ṃn suốt mười tám năm. Ông lê lết sáu tháng trên giường bệnh viện. Và chết. Những người thừa kế mất thêm sáu tháng để bán căn nhà. Khi nó bước vào, một lớp bụi dày phủ tất cả, đồ đạc, tường, trần và sàn nhà. Nó mất cả tuần chùi rửa mảnh voan cô đơn, không khí hoang phế. Trong khi sơn phết tường, cửa, nó hoài công t́m măi dấu vết, kư hiệu nói cho nó điều ǵ về người đă sống nơi đây. Người ấy là ai ? Nó đă chịu đựng mười tám năm cuối đời ra sao ? Nó như thế nào khi, một ḿnh, nó ngắm những bức tường thạch cao trần truồng này ? Nó nghĩ ǵ khi nghe tiếng chim sẻ từ vườn vang lên ? Không ǵ cả. Ta chẳng có thể biết bất cứ ǵ về một con người ngoài chuyện nó đă từng sống, đă từng đau khổ. Như mọi người. Như không ai cả. Người ta đuổi nó khỏi nhà. Nó tới đây ở năm 1963. Vài tháng sau vợ nó chết, và nó tàn kiếp mười tám năm sau trên giường bệnh viện, vĩnh viễn khép kư ức nó ụp lên kỷ niệm của những tường thạch cao trần truồng. Thế thôi. Lại một thằng không biết thay đổi sân khấu. Lạy Chúa, xin đón nhận linh hồn nó.
Mảnh vườn chỉ là đống cỏ dại gai góc phủ đầy vôi gạch vụn, chai vỡ, vỏ đồ hộp quăn keo, han rỉ. Từ khi nó mua căn nhà, nó chưa hề có can đảm đụng tới. Nó phấn khởi tấn công. Nó tỉa cây, nhổ bụi, nhặt vôi gạch vụn, rác. Hai ngày liền nó cuốc đất, đào bới tận gốc mảnh vườn. Một chiêu chủ nhật, nó chồng chất tùm lum cành khô lá úa, tưới cồn, châm lửa. Khói hắc tràn ngập vườn, bào mắt, chọc thủng mũi nó. Rất lâu, nó lặng im trước ngọn lửa hừng hực, mệt khờ người. Và bỗng nhiên, nó cảm thấy giọt mồ hôi từ từ chảy trên lưng. Ừ, quả thực, ta có thể xác, quả thật ta có thực, nó tự nhủ, và ư nghĩ kỳ cục đó trải ở nó nỗi thanh thản lạ lùng.
Nó mua xe mới, thay toàn bộ tủ áo quần. Mỗi thứ bảy, nó đi khắp thành phố, bới cửa tiệm, mất hàng giờ thử quần áo, chọn cà vạt, lưỡng lự trước đôi giày. Nó, thằng thấy bị cà vạt thắt họng, thằng ŕnh mọi dịp giải phóng ḿnh khỏi đôi giày, lần đầu nó hưởng thú vui ăn mặc. Chắc chắn, nó cũng thích quyến rũ người đời. Nhưng phải bằng cử chỉ thanh tao, vẻ đẹp tư thế, tia mắt mê hoặc hay vực thẳm của một ngôn từ. Nó chỉ muốn quyến rũ người đời bằng cái nó gọi là chính nó, không bằng những ǵ nó có thể sở hữu. Chưa bao giờ nó tưởng tượng ở nó nỗi khát khao hào nhoáng bề ngoài như thế này. Nhu cầu khiến người đời chú ư, đố kỵ, làm nó ngập mặt dính cứng vào một đống thứ vặt vănh linh tinh. Nó không thể đi khỏi văn pḥng mà chưa chỉnh lại cà vạt. Nó không thể đi đái mà không trau chuốt dáng đi. Nó không c̣n thốt lời mà không bĩu môi hay, thỉnh thoảng, im lặng nhấn mạnh. Nó luôn luôn sống dưới ánh nh́n. Lạ thật, tṛ chơi nhỏ nhoi ấy khiến nó yên tâm. Có lúc nó cảm như nó đă là một cái ǵ, một ai. Nó sống những lúc yên ả và, thỉnh thoảng, những ngày hạnh phúc. Đồng nghiệp đùa nó về nỗi đam mê diện mới của nó. Lời đùa cợt của họ mở đường tán gẫu vô tận về thời trang. Nó rất thích những lời không đối tượng đó. Ở đó, nó thấy an ninh. Lời ba hoa vô thưởng phát là xi-măng của nhân loại. Một hôm, nàng khen nó ăn mặc thanh lịch.
– Bộ áo quần này thật hợp với anh.
– Em thích nó thật à ?
– Thật, nó rất có gu.
Nó mỉm cười, khoan khoái, nỗi thích thú đắng ngắt, buồn nôn thấm đậm cả ngày c̣n lại. Thằng ngu. Bối cảnh là một thể thống nhất. Không thể chỉ đổi thay nửa mùa được. Cút đi lang thang c̣n hơn. Và nó hết quan tâm tới rẻ rách.
Rong chơi. Ta hết rong chơi từ hồi nào ? Hai mươi năm. Hai mươi năm nay ta quên cô đơn là ǵ. Lúc nào ta cũng đầy đồng chí quanh ḿnh. Ta miên man phản ứng thời cuộc. Ta luôn có người phải gặp, có điều phải học, phải giải thích, có chuyện phải làm, có lời hứa phải giữ, có nhiệm vụ phải thực hiện. Rồi có một ngày, ta lấy vợ, và ta hết biết nhớ. Cuộc hôn nhân kỳ lạ, vừa hữu t́nh vừa hữu lư. Ta đă làm thế nào để thực hiện sự toàn hảo quái gở ấy ? Yêu đến hăi hùng và, đồng thời, tổ chức từng cử chỉ trong cuộc sống, từng lời nói trong từng ngày. Ta tự hào ta biết yêu trong đời sống hàng ngày ! Vô thức bội phản ? Ngây thơ nguyên chất ? Ta đă giả dối ? Ta đă gian dối chính ḿnh suốt mười năm qua ?
Dù sao nó đă hạnh phúc. Hoàn toàn ảo hay hèn hạ giả dối ? Hay chỉ là an phận, thế thôi. Nó bỗng tự nhủ, nó sẽ không bao giờ an phận nữa, trong nỗi khổ cũng như niềm vui. Khi vận hạn, rất dễ. Nó chưa hề biết van xin. Nó chưa hề biết chấp nhận. Hận thù đă giúp nó sống, hiểu và yêu. Nhưng làm sao cưỡng lại niềm hạnh phúc trọn vẹn trong mười năm qua ? Từ từ, vô ư, nó đă buông ḿnh trong khuôn quặng ấy, và nó đă bị bóp chết. Nó đă ngây dại hạnh phúc, và hạnh phúc ấy khiến nó ngu ngốc, giết cả sắc thái của từng ngày.